Większa ochrona dla ubezpieczonych przedsiębiorców

Nowelizacja ustawy systemowej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych przewiduje sporo zmian. Jedna z nich dotyczy ubezpieczeń chorobowych opłacanych przez przedsiębiorców. Otóż po zmianach zyskają oni większą ochronę, aniżeli przysługuje im do tej pory.

Jak zatem obecnie wygląda sytuacja z ubezpieczeniem chorobowym osób prowadzących działalność gospodarczą?

W zgodzie z obecnie obowiązującymi przepisami ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2021 r. poz. 423; zwana dalej ustawą systemową) dobrowolne ubezpieczenia chorobowe ustają:

• od dnia wskazanego we wniosku o wyłączenie z tych ubezpieczeń (nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został złożony)
• od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego, za który nie opłacono w terminie składki należnej na to ubezpieczenie (chyba, że urzędnicy ZUS wyraża zgodę na zapłatę składki po terminie)
• od dnia ustania tytułu podlegania tym ubezpieczeniom.

Będąca obecnie w fazie opiniowania nowelizacja ustawy systemowej, ma te zasady znacznie uprościć. Poza tym nowelizacja przewiduje, iż po okresie wznowienia działalności, nie będzie wymogu ponownego zgłaszania się do ubezpieczeń.

Co zatem generalnie zmienić mają nowe przepisy?

Nowelizacja ma przede wszystkim znieść uciążliwość, jaką jest obecnie automatyczne przerywanie ubezpieczenia chorobowego, do którego wystarczy spóźnienie się z zapłatą składki o 1 dzień bądź jej nieopłacenie w pełnej wysokości. Co więcej, obecnie taka sytuacja sprawia nie tylko automatyczne przerwanie ubezpieczenia chorobowego, lecz wiąże się z koniecznością ponownego zgłoszenia się do tegoż ubezpieczenia i odczekania 90 dni, po których dopiero ponownie uzyskiwane jest prawo do zasiłku.

Praktyka życia gospodarczego jest taka, iż nader często przedsiębiorcy dowiadują się o tym wówczas, gdy występują o zasiłek i otrzymują decyzję negatywną. Wprawdzie ustawa systemowa daje ubezpieczonym możliwość zwrócenia się do ZUS o wyrażenie zgody na opłacenie składaki po terminie, jednak jest to o tyle mylące, iż zazwyczaj składka ta jest już opłacona, tyle, że po terminie. Tym samym organ rentowy przychylając się do takiej prośby, tak naprawdę wyraża zgodę na to, by ubezpieczenie chorobowe nie zostało przerwane.

Jednocześnie orzecznictwo sądowe zwraca uwagę na to, iż organ rentowy nie powinien w tym zakresie podchodzić do rozpatrywania wniosków zbyt rygorystycznie. Przykładem takiego orzecznictwa sądowego może być wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 10 października 2019 roku (sygn. akt III AUa 529/19), gdzie sędziowie stwierdzili, iż chociaż przesłanki wyrażenia zgody przez ZUS na zapłatę składki po terminie nie zostały przez ustawodawcę jasno określone, to przyjąć należy, iż są to okoliczności związane z przebiegiem samego ubezpieczenia chorobowego, jak i przyczynami uchybienia terminu zapłaty. Poza tym dobrowolny charakter tego ubezpieczenia dla osób prowadzących działalność gospodarczą sprawia, iż dotychczasowy sposób wywiązywania się płatnika z opłacania składek nie powinien pozostawać bez wpływu na ocenę zasadności uwzględnienia wniosku. Jednakże jest to tylko jeden z aspektów sprawy, który winien być analizowany w połączeniu z pozostałymi okolicznościami, a przede wszystkim przyczynami nieterminowego opłacenia składki.

Sędziowie podkreślili jednocześnie, iż art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej nie powinien być traktowany z nadmiernym rygorem. Zatem ustawodawcy nie chodziło o to, by zgoda na opłacenie składki po terminie była czymś wyjątkowym i szczególnym. Raczej przypadek uzasadniający uzyskanie takiej zgody to taki, który obiektywnie usprawiedliwia i tłumaczy, dlaczego składka opłacona została nienależycie. Poza tym organ rentowy powinien wziąć pod uwagę, czy było to działanie celowe oraz czy zdarzało się często.

Na co jeszcze zwrócił uwagę sąd w kontekście wyrażenia zgody na opłacenie składki ubezpieczenia chorobowego po terminie?

Otóż sędziowie wskazali ponadto przyczyny uzasadniające wyrażenie zgody na opłatę składki po terminie, mianowicie:

• choroba ubezpieczonego
• nagły wyjazd
• brak pieniędzy wywołany czynnikami zewnętrznymi
• siła wyższa
• wypadek losowy
• inne okoliczności uprawdopodabniające fakt, iż zapłata składek w terminie była niemożliwa, a uchybienie terminu płatności nie było spowodowane zaniedbaniem ubezpieczonego

Takie podejście sądów znalazło też swe odbicie w statystykach organu rentowego, z których wynika, iż autentycznie urzędnicy ZUS nie podchodzą do tych kwestii zbyt rygorystycznie. Na ponad 150 tys. wniosków składanych w tej kwestii corocznie, ponad 92% kończy się wyrażeniem zgody przez organ rentowy.

Zatem uciążliwość owego przepisu sprowadza się głównie do:

• zwiększonej liczby postepowań prowadzonych przez organ rentowy
• niewiedzy po stronie przedsiębiorców, iż nie podlegają już oni ubezpieczeniu chorobowemu

Zdaniem osób projektujących zmiany tego przepisu, nowelizacja zmieniająca te zapisy powinna przyczynić się do uproszczenia zasad podlegania ubezpieczeniu chorobowemu, zmniejszenia liczby spraw spornych, jak i zmniejszenia obowiązków administracyjnych osób prowadzących samodzielną działalność gospodarczą.

Jakie zatem zmiany przynieść powinna nowelizacja ustawy systemowej?

Nowe przepisy zakładają, iż podleganie ubezpieczeniom dobrowolnym będzie następować od dnia wskazanego na formularzu zgłoszenia do dnia wskazanego na formularzu wyrejestrowania (przy czym objecie lub ustanie ubezpieczenia dobrowolnego nastąpić może nie wcześniej niż samo zgłoszenie).

Zgodnie z obecnym brzmieniem art. 13 pkt 4 ustawy systemowej prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą podlegają ubezpieczeniom od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania wykonywania tejże działalności, z wyłączeniem okresu, na który wykonywanie działalności zostało zawieszone. Natomiast nowe brzmienie art. 14 ust. 1 przewiduje, iż objęcie dobrowolnie ubezpieczeniami emerytalnymi i rentowymi albo chorobowym następuje od dnia wskazanego odpowiednio w zgłoszeniu. Z kolei nowy ust. 1a stanowi, iż objecie dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym następuje od dnia wskazanego w zgłoszeniu tylko wtedy, gdy zgłoszenie do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych zostanie dokonane w terminie do końca miesiąca (chyba, że do końca miesiąca pozostało mniej niż 7 dni, wówczas obowiązuje termin 7-dniowy).

Podsumowując, projektowane zmiany w ustawie systemowej powinny przyczynić się do uproszczenia zasad podlegania ubezpieczeniom, jak i ograniczyć biurokrację w tym zakresie. Szczególnie uciążliwe dla osób prowadzących działalność gospodarczą w zakresie podlegania dobrowolnym ubezpieczeniom chorobowym jest obecnie to, iż zgodnie z aktualnym brzmieniem przepisów, wystarczy jeden dzień opóźnienia w opłaceniu składki bądź jej opłacenie w niepełnej wysokości, by automatycznie uprawnienia do zasiłku chorobowego utracić. Ten nieżyciowy w sumie przepis ma wkrótce odejść w niebyt.