Zwrot części świadczeń przez emerytów i rencistów

Przekroczenie limitu osiąganego przychodu może sprawić, iż zarówno emeryci, jak i renciści, będą zobowiązani do zwrotu części pobieranych świadczeń. Przy czym zwrot nie dotyczył będzie całych świadczeń, a jedynie ustalonej, maksymalnej kwoty.

Co zatem powinni wiedzieć o zasadach zwrotu emeryci i renciści?

W bieżącym roku do 1 marca emeryci i renciści byli zobowiązani do złożenia w ZUS informacji o osiąganym przychodzie z tytułów, które podlegają obowiązkowi ubezpieczeń społecznych. Taka konieczność dotyka świadczeniobiorców, którzy nie osiągnęli jeszcze wieku emerytalnego. W tym samym terminie odpowiednie formularze informacyjne przesyłali również płatnicy zatrudniający właśnie takie osoby.

Na podstawie tych informacji urzędnicy organu rentowego dokonają rozliczenia świadczeniobiorców, by stwierdzić, czy pobierana emerytura lub renta nie powinna podlegać zmniejszeniu lub zawieszeniu. Generalnie świadczenia te są:

• zmniejszane przy osiąganiu przychodu przekraczającego 70% przeciętnego wynagrodzenia (od 1 marca 2021 roku kwota ta wynosi 3.820, 60 zł)
• zawieszane przy osiąganiu przychodu przekraczającego 130% przeciętnego wynagrodzenia (od 1 marca 2021 roku kwota ta wynosi 7.095,40 zł)

Wysokość miesięcznego granicznego przychodu jest aktualizowana co kwartał, poza tym na każdy rok obowiązują także inne kwoty rocznego limitu przychodu. W roku 2021 emerytów i rencistów dotyczą kwoty obowiązujące w roku 2020, czyli 43.187,90 zł i 80.205,20 zł.

Od 1 marca bieżącego roku obowiązują również nowe limity, o jakie maksymalnie można zmniejszyć świadczenie, gdy przychód osiągany przez świadczeniobiorcę mieści się między 70 a 130% przeciętnego wynagrodzenia.

Jakie są podstawy prawne do zmniejszania lub zawieszania świadczeń emerytalnych i rentowych?

Otóż szczegółowe zasady zmniejszania lub zawieszania świadczeń reguluje rozporządzenie ministra pracy i polityki socjalnej z dnia 22 lipca 1992 roku, które w dniu 1 stycznia 1999 roku straciło moc jedynie w odniesieniu do części sprzecznej z ustawą o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (zwanego ustawą emerytalną). 

Powyższe rozporządzenie przewiduje, iż emeryt i rencista powinien zawiadomić organ rentowy o podjęciu pracy lub działalności wraz z oświadczeniem, czy osiągany w ten sposób przychód:

• nie powoduje zawieszenia ani zmniejszenia świadczeń
• powoduje zmniejszenie świadczeń
• powoduje zawieszenie świadczeń

Na podstawie takiego oświadczenia urzędnicy ZUS mogą zmniejszyć lub zawiesić świadczenie. Jeżeli natomiast emeryt lub rencista nie złoży takiego zawiadomienia, wówczas emerytura lub renta nie będą zawieszone lub zmniejszone na bieżąco, lecz już w rozliczeniu rocznym trzeba będzie je zwrócić w części lub całości jako świadczenie nienależnie pobrane. Pomimo jednak tego, zarówno świadczeniobiorca, jak ewentualny płatnik składek, zobowiązani są do złożenia zbiorczego, rocznego zawiadomienia o przychodzie osiągniętym w całym poprzednim roku kalendarzowym (w terminie do 1 marca roku kolejnego).

Jak zatem decyzje rozliczeniowe organu rentowego wpłynąć mogą na świadczenie emerytalne lub rentowe?

Otóż pod otrzymaniu rozliczeń zarówno od osób pobierających świadczenie emerytalne lub rentowe, jak i zatrudniających takie osoby płatników składek, urzędnicy ZUS dokonują rozliczenia. I w zależności od jego wyniku sytuacje mogą być następujące:

• jeżeli łączna kwota przychodu osiągniętego przez emeryta lub rencistę nie przekroczyła niższej kwoty granicznej, urzędnicy organu rentowego stwierdzają, iż świadczenia nie powinny zostać zmniejszone ani zawieszone; zdarzyć się też może, iż organ rentowy na podstawie wcześniejszego zawiadomienia świadczeniobiorcy zmniejszył lub zawiesił świadczenie, tymczasem osiągnął on niższy od oczekiwanego przychód; wówczas ZUS zwraca różnicę między świadczeniem należnym, a wypłaconym
• jeżeli łączna kwota przychodu przekroczyła niższą kwotę graniczną (czyli 70% przeciętnego wynagrodzenia), wówczas urzędnicy organu rentowego stwierdzają, iż osiągnięty przychód uzasadniał zmniejszenie świadczeń (jeżeli kwota przychodu nie przekroczyła 130% przeciętnego wynagrodzenia) lub zawieszenie świadczeń (jeżeli kwota przychodu przekroczyła 130% przeciętnego wynagrodzenia)

Jednocześnie urzędnicy organu rentowego dokonują obliczenia kwoty, jaka podlega zwrotowi i może to uczynić na podstawie dwóch metod, mianowicie:

• metoda miesięczna – pod uwagę brany jest przychód uzyskany w każdym miesiącu i porównywany z obowiązującym wówczas limitem miesięcznym
• metoda roczna – porównywana jest kwota rocznego przychodu z obowiązującym limitem rocznym

Urzędnicy ZUS wybierają zawsze wariant korzystniejszy dla świadczeniobiorcy, czyli ten, w którym kwota do zwrotu jako nienależne świadczenie będzie niższa.

Czy zawsze konieczny jest zwrot nienależnie pobranych świadczeń?

Otóż okazuje się, iż niekoniecznie, istnieje bowiem pewne rozwiązanie dla osób, których przychód nieznacznie przekroczył wyższą kwotę graniczną (miesięczną lub roczną), i owo przekroczenie nie jest większe, niż wysokość nienależnie pobranych świadczeń.

W takim bowiem przypadku urzędnicy ZUS informują świadczeniobiorcę o powstałej sytuacji i możliwości uniknięcia wzrostu kwoty nienależnie pobranych świadczeń, jeżeli przekaże on do Funduszu Ubezpieczeń Społecznych równowartość przekroczenia, pomniejszoną o kwotę pobranej zaliczki na podatek dochodowy. Skutek tego jest taki, iż urzędnicy ZUS przyjmą, że przychód nie przekraczał wyższego limitu, a więc świadczenie nie powinno być zawieszone, a jedynie zmniejszone. I jest to generalnie spora oszczędność dla osób, które ów limit przekroczyły niewiele.

Sama decyzja o proponowanej przez urzędników organu rentowego dobrowolnej wpłacie należy już do świadczeniobiorcy. Tym niemniej jak świadczeniobiorca tego nie dokona, wówczas jego świadczenie ulega zawieszeniu w całości i tak naprawdę traci on znacznie więcej.

Podsumowując emeryci i renciści pracując zawodowo bądź prowadząc działalność gospodarczą musza liczyć się z tym, iż jeśli ich przychody są znaczne, wówczas część ich świadczeń emerytalnych lub rentowych ulec może zmniejszeniu lub też zawieszeniu. Decyzję o tym podejmują urzędnicy organu rentowego na bazie rocznej informacji pozyskanej od świadczeniobiorców oraz płatników składek, jak i również na bazie zawiadomienia o rozpoczęciu pracy lub działalności, składanego przez samego zainteresowanego.